Rodzina jest dla dziecka modelem społeczeństwa. W znacznym, co więcej decydującym stopniu warunkuje ogólny rozwój dziecka i kreuje jego przyszłe życie. Dziecko obserwuje świat dorosłych i ich zachowania. Od warunków i atmosfery w rodzinie, od uznawanych i preferowanych przez nią wartości w znacznym stopniu zależy poziom osiąganych postępów rozwoju i stan emocjonalny dziecka. Należyte wypełnienie ról rodzicielskich, uznanie praw i obowiązków dziecka oraz zapewnienie mu warunków wszechstronnego rozwoju decydują o wysokiej wartości rodzinnego środowiska wychowawczego.
Wychowanie - całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.
Każdą rodzinę charakteryzuje swoisty styl wychowania decydujący o sile oddziaływań na psychikę dziecka. Styl wychowania jest jakby wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny.
W psychologii (w ujęciu klasycznym) mówi się o 3 podstawowych stylach wychowania rodziców, które wpływają na funkcjonowanie dziecka.
Więcej informacji na temat opisanych wyżej stylów wychowania znajdziecie Państwo w tym linku internetowym.
Wymienione trzy style wychowania na ogół nie występują w czystej postaci. W wychowaniu dziecka często stosuje się mieszankę stylów. To, jaki styl wychowania zostanie użyty w danej chwili zależy w dużej mierze od sytuacji, jednak warto podkreślić, że zawsze jeden ze stylów jest w danej rodzinie dominujący.
Ze stylem wychowania łączą się postawy rodzicielskie. Psycholodzy przyjęli definicję postawy rodzicielskiej jako " tendencji do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji czy problemu". Aby dobrze pełnić role rodzicielskie, trzeba mieć do nich pozytywny stosunek. Wiele czynników kształtuje i utrwala pozytywny lub negatywny stosunek rodziców do dziecka. Wg Marii Ziemskiej postawy rodziców można podzielić wg niżej wymienionej klasyfikacji:
Szczegółowy opis w/w postaw rodzicielskich i ich wpływu na funkcjonowanie dziecka dostępny w tym linku internetowym
Błędy wychowawcze są oczywiście rzeczą nieuniknioną, jednak niektóre z nich mogą w dużym stopniu zaważyć na przyszłości dziecka. Często nie powinny one zostać popełnione, bo ich konsekwencje rodzice mogą odczuwać przez długie lata.
Poniżej przedstawione są najczęstsze błędy popełniane przez rodziców względem dzieci:
Traktowanie dziecka w sposób rygorystyczny
- bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń
- pedantyzm
- sztywność w ocenianiu dziecka
- stawianie wymagań nie pozostawiających mu swobody
- ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka
- domaganie się bezwzględnego posłuszeństwa
dziecko może przejawiać lęk, który może przejawiać się nadmiernym perfekcjonizmem, troskliwym dbaniem żeby się nie pomylić, niczego nie zepsuć, może ogromnie bać się porażek
Agresja wobec dziecka
słowne lub fizyczne atakowanie dziecka, co zagraża jego autonomii, szacunkowi dla jego osoby
ucieczka dziecka w agresję
- dziecko może zacząć atakować innych przyjmując tego typu zachowania, może mieć problem w dbaniu o swoje potrzeby i chronieniu swoich granic oraz granic innych osób jako dorosła osoba
- może stać się osobą nieśmiałą, zalęknioną
- może utracić poczucie własnej wartości, kontroli, wpływu, bezradność
rozpad więzi z ludźmi
- utrata podstawowej ufności u dziecka
- zmienność nastrojów, dwoistość uczuć (dziecko rozpoczyna z innymi konflikt, a gdy osoba prowokowana przypisuje mu odpowiedzialność za konflikt, dziecko ma poczucie skrzywdzenia
- depresja, reakcje lękowe, stałe poczucie winy
Hamowanie aktywności dziecka
przerywanie, zakazywanie aktywności własnej dziecka poprzez zachowania zmieniające jego zachowanie bez racjonalnej przyczyny
zamiast hamować ją poprzez zakaz, powinno się ukierunkowywać aktywność dziecka, tzn. pozwolić mu na robienie tego samego tylko tak, żeby nie było to uciążliwe dla otoczenia
dziecko może przejawiać:
- bierność społeczną
- ogólny spadek aktywności
- depresję
- zaburzenie relacji z rodzicem
– rodzic może zacząć być spostrzegany jak „policjant”, który zawsze czegoś zabrania; częste zakazy, nakazy ze strony rodzica przekonują dziecko do tego, że należy się przed nim „ukrywać”
Obojętność na potrzeby dziecka
jako obserwowalny dystans wobec spraw dziecka oraz wobec niego samego, okazywanie braku zainteresowania dla jego aktywności
dziecko może nabierać przekonania, że dla nikogo nie jest ważne
Eksponowanie siebie przez rodzica
koncentrowanie uwagi dziecka na walorach swoich jako rodzica, prezentowanie siebie jako lepszego od dziecka, np. mówienie do dziecka: „ tatuś jak był w twoim wieku to już dawno umiał wiązać sznurówki, a ty jeszcze nie umiesz...”
dziecko może mieć świadomość tego, że jest słabe i nieporadne, co może przyczyniać się do powstawania braku pewności siebie
Uleganie dziecku spełnianie wszelkich zachcianek dziecka, rezygnowanie z jakichkolwiek wymagań wobec niego
demonstrowanie własnej bezradności wobec dziecka ulega dziecku matka która mówi: „a rób co chcesz ja już nie mam do ciebie siły”
kapitulacja wobec dziecka jest też uleganiem dziecku, które doświadcza tego dwojako:
- jako swojej siły, co w przyszłości może przerodzić się w skłonność do manipulacji jako przykrości: rodzic jest przecież zły
- dziecko może odczuwać dysonans: z jednej strony ma zwycięstwo w ręku, z drugiej strony czuje się winne i samotne
Opóźnienie uczenia się przez dziecko różnych czynności
zastępowanie wyręczanie dziecka w jego obowiązkach, przejmowanie na siebie jego zadań oraz aktywności często rodzice wyręczają dziecko ,nie oczekując tego, że dziecko samo spróbuje wykonać daną czynność
opóźnienie uczenia się przez dziecko różnych czynności, zahamowanie jego samodzielności
Idealizacja dziecka
utożsamianie się z dzieckiem jako z najwyższym dobrem, ciągłe zajmowanie się nimi jego sprawami, staranie się, aby dziecko wypadało w oczach innych jako idealne, grzeczne. Jest to postawa pozbawiona braku krytycyzmu wobec swojego dziecka
wbrew pozorom doświadczenie dziecka idealizowanego wcale nie musi być odczuciem bycia księciem z bajki, bowiem musi się mocno wysilić, natrudzić, aby zadowolić oczekiwania rodziców
Rodzice za to samo zachowanie raz dziecko chwalą, a raz ganią
niekonsekwencja- rodzice za to samo zachowanie raz dziecko chwalą, a raz ganią
dziecko może odczuwać niepewność co do wrażeń, ocen, nigdy nie wie, czy jego zachowanie zadowoli czy rozzłości rodziców
zachwianie emocjonalne, brak stabilności w ocenie swojego zachowania, trudności z odróżnianiem dobra od zła; dziecko traci poczucie bezpieczeństwa
„Zbyt często dzieci są karane za bycie człowiekiem. Nie wolno im mieć złego nastroju, gorszego dnia, lekceważącego tonu ani niewłaściwej postawy. Mimo, że my – dorośli ich doświadczamy. Nikt z nas nie jest idealny. Powinniśmy przesłać narzucać dzieciom standardy wyższe od tych, które sami jesteśmy w stanie osiągnąć”.
Rebecca Eanes
Poniżej przedstawiam kilka wskazówek jak „być dobrym rodzicem”.
1. Miej refleksyjny umysł.
Warto być uczciwym wobec siebie samego, nie ma co tłumaczyć, że sięgamy po jakieś metody wychowawcze „dla dobra dziecka” jeśli sami czujemy pewien zgrzyt. Tak by to co „niestosowne” nie stawało się „stosowne”. Po prostu warto ciągle się doskonalić, nikt nie urodził się wszystkowiedzący.
2. Rozważ żądania.
Jeśli dziecko nie robi tego czego oczekujesz może warto zastanowić się nad tymi oczekiwaniami? To jest bardzo fajne zagadnienie, bo czasem zamiast zastanowić się nad tym, jak zmusić dziecko do danej rzeczy może lepiej pomyśleć czy faktycznie w danej chwili musimy je zmuszać. Przykład: „wymaganie od dziecka porządku jeśli sami mamy totalny rozgardiasz :)”.
3. Miej na uwadze dalekosiężne cele.
Jeśli chcesz by dziecko wyrosło na pewnego siebie, ciekawego świata człowieka, z głową pełną pomysłów, to pomyśl teraz, czy metody wychowawcze teraz tego nie tłamszą. Czy nie obrażasz, nie dołujesz, nie podcinasz skrzydeł.
4. Stawiaj relacje z dzieckiem na pierwszym miejscu.
Dziecko ma się czuć przy Tobie bezpieczne, chcieć być obok, a nie bać się. Szacunek to nie jest to samo co strach.
5. Zmień sposób patrzenia, a nie tylko działania.
Zamiast patrzeć na niewłaściwe działania dziecka jako coś z czego należy wyciągnąć konsekwencje i „nauczyć smarkacza” to lepiej spojrzeć na to jak na problem do rozwiązania, który ma gdzieś swój początek.
6. Szanuj dziecko
Niby takie oklepane, ale bardzo ważny punkt. Nie drwij z dziecka, dotrzymuj obietnic, nie wyśmiewaj lęków. Niby małe rzeczy, ale jakże ważne w budowaniu zaufania i wzajemnego szacunku.
7. Bądź autentyczny
Najnormalniej w świecie nie kryj emocji. Dziecko widzi więcej niż nam się wydaje. Jeśli widzi ciebie zapłakaną, a ty mówisz, że nic ci nie jest i masz super humor to dziecko dostaje sprzeczne sygnały. Powiedz po prostu, że ci smutno, że chcesz się przytulić. Po pierwsze oswoisz i nauczysz emocje, a po drugie, uwierz mi, będzie ci o niebo lepiej. A druga rzecz: nie bój się przeprosić. Każdy ma prawo do błędów, przeproś jeśli go popełniłeś. Twoje dziecko będzie czuło, że to z głębi serca.
8. Mniej mów, więcej pytaj
Czasem nie rozumiemy dziecięcych zachowań, oceniamy z góry jakieś rzeczy, działania, a wystarczy zapytać co miało na myśli dziecko. Jeśli dziecko wypryskało twoją piankę do golenia i bawi się w tym zabawkami to nie krzycz, że to głupie, że jak mogło. Zapytaj. Może się okazać, że właśnie trwa zimowy rajd i brakowało śniegu. Wytłumacz na spokojnie, że tego nie lubisz, albo włącz się do zabawy i potem razem posprzątajcie. To taki zabawny, przyziemny przykład, ale ta metoda sprawdza się również w poważniejszych sprawach, w kłótniach między dziećmi, w problemach w szkole. Choć czasem zamiast drążyć wystarczy po prostu przytulić.
9. Pamiętaj o wieku dziecka
Dopasuj wymagania do możliwości. Innych rzeczy możesz oczekiwać od rocznego dziecka, a innych od pięcioletniego. Ale ogólnie wymaganie by dzieci były przez cały czas spokojne jest mało realne, bo dzieci muszą dać gdzieś ujście swoim emocjom, swojej energii.
10. Przypisuj dziecku dobre intencje
Nie przypuszczaj, nie oceniaj nie znając wszystkich faktów. Przypisuj swojemu dziecku dobre intencje, naprawdę ono nie robi na złość, źle, bo tak. Czasem są to rzeczy trzecie, czasem niedojrzałość, czasem coś pójdzie nie po jego myśli. Zanim je ocenisz zastanów się lub spytaj.
11. Nie upieraj się przy swoim nie
Według badań, małym dzieciom dosłownie co kilka minut zabrania się robienia czegoś, co chcą robić lub nakazuje robić coś, na co nie mają ochoty. Czy odmawiasz z wygodnictwa, czy z lęku? Po prostu warto się zastanowić, czy faktycznie to „nie” musimy powiedzieć, bo może niekoniecznie 🙂 Może wcale nie musimy zabraniać budowania namiotu z poskładanych koców, wyjścia do kolegi z tej samej ulicy itd.
12. Nie bądź nieugięty
Każdy może mieć gorszy dzień, dzieci również. Może mieć różne potrzeby, humor i pomysły. Czy jeśli dziecko chce iść te 5 minut później spać, bo akurat kończy układać swoje puzzle to faktycznie musimy się upierać nad swoim nie, bo głupio zmienić zdanie?
13. Nie spiesz się
Nie ponaglaj w kółko, może warto zmienić coś w rytmie dnia by mieć więcej czasu na zwykłe rzeczy? Bez uciekania się do gróź, szantaży i niepotrzebnych nerwów? Staraj się zapobiegać problemom, a nie potem kombinować, jak je rozwiązać, oszczędzisz sobie czasu i nerwów 🙂
Czasem to są niewielkie zmiany w podejściu. Zamiast JAK, wystarczy często zapytać CZY i wszystko staje się prostsze.
Każdy może być dobrym rodzicem, najważniejsze, by być świadomym doniosłości tej ważnej roli. Odpowiedzialne rodzicielstwo dopuszcza błędy, ale nie godzi się na tkwienie w nich i brak pracy nad sobą. Bycie rodzicem to okazywanie głębokiej, bezinteresownej miłości swojemu dziecku w każdym słowie i geście, każdego dnia, niezależnie od tego, co zrobiło i jak się zachowało.
Opracowała Anna Wiechnik