Powrót do szkoły okazuje się być nie lada wyzwaniem dla dzieci, które przez długi okres pandemii zmuszone były spędzać czas przed komputerem. Rodzice, nauczyciele, a przede wszystkim sami uczniowie zauważają, że powrotowi do normalnego trybu uczenia się towarzyszy znaczące obniżenie nastroju, a także wysoki poziom stresu w obawie przez oceną oraz wchodzeniem w relacje z rówieśnikami. Warto również zauważyć fakt, że w efekcie nauki zdalnej uczniowie przyzwyczaili się do zupełnie odmiennego niż dotychczas sposobu funkcjonowania. Mieli więcej czasu dla siebie, nie było potrzeby wychodzenia z domu, ponieważ szkoła znajdowała się na „wyciągnięcie ręki”.
Brakowało też mobilizującego stresu wynikającego z weryfikacji wiedzy ucznia, który normalnie odczuwa się będąc w szkole w trakcie sprawdzianów, odpytywania, robienia zadań przy tablicy. To wszystko sprawiło, że uczniowie, nie czując presji czasu, przyzwyczaili się do wolniejszego, bardziej „relaksującego” trybu pracy. Powrót do szkoły okazał się być zatem bardzo nieprzyjemnym zderzeniem z rzeczywistością. Jakość nauczania online pozostawiała wiele do życzenia, chociażby z uwagi na bycie zależnym od siły połączenia internetowego, które bywało różne. Nie ma wciąż pewności, czy nauka zdalna nie powróci w związku z obecną sytuacją, jednak można mieć pewność co do jednego – dzieci mają problemy z powrotem do szkół i należy temu przeciwdziałać. Pozwólmy sobie zrozumieć ich problemy, szczególnie te związane z lękiem społecznym w szkole, i zastanówmy się jak można je rozwiązać.
- Fobia szkolna – rodzaj silnego lęku przeżywanego przez dzieci w związku z ich edukacją szkolną. Objawia się on znerwicowaniem, niechęcią czy wręcz odmową pójścia do szkoły,a także wagarowaniem. Może także wystąpić biegunka lub wymioty.
- Fobia szkolna jako utrwalona odmowa chodzenia do szkoły.
- Fobia szkolna jest klasycznym przykładem fobii sytuacyjnej, ponieważ dziecko odczuwa lęk nie tylko przed szkołą rozumianą jako całość, lecz także przed konkretnymi sytuacjami mającymi miejsce w szkole, np. klasówka.
- Może występować w postaci ostrej, gdy lęk spowodowany jest konkretnym zdarzeniem odebranym jako traumatyzujące (np. upokorzeniem na tle klasy), bądź w postaci przewlekłej.
FOBIA SZKOLNA A WAGARY
| Uczniowie wagarujący | Uczniowie dotknięci fobią społeczną |
|---|---|
| Ukrywają swoją nieobecność w szkole przed rodzicami | Uzyskują zgodę rodziców na opuszczenie zajęć szkolnych |
| Nie odczuwają nadmiernego lęku przed pójściem do szkoły | Na ogół lubią szkołę i zwykle pragną do niej uczęszczać, ale nie są w stanie, gdyż odczuwają lęk, niepokój, rozpacz i panikę przed pójściem do szkoły |
| Często kłamią i oszukują | Przejmują się sprawami dotyczącymi nauki i rodziców, często są to uczniowie mający dobre oceny, lubiące czytać i bardzo skrupulatne przy odrabianiu lekcji |
| Raczej nie skarżą się na dolegliwości zdrowotne w obliczu konieczności uczestniczenia w zajęciach szkolnych | Cierpią na dolegliwości zdrowotne w obliczu konieczności uczestniczenia w zajęciach szkolnych |
| Pozostają pod silnym wpływem rówieśników | Wymyślają różne powody, dla których nie powinni być w szkole (np. nauczyciel jest niesprawiedliwy, uczniowie z klasy go nie lubią), mogą być skłonne do manipulacji |
| Chętnie przebywają po lekcjach poza domem | Niechętnie opuszczają dom, rodziców |
| Bywa, że opuszczając zajęcia dopuszczają się czynów chuligańskich (np. bójki) | Nie wykazują problemów związanych z zachowaniami aspołecznymi |
JAKIE CZYNNIKI MAJĄ WPŁYW NA ROZWINIĘCIE SIĘ FOBII SZKOLNEJ ?
OBJAWY FOBII SZKOLNEJ
- dolegliwości żołądkowe (nudności, biegunki, wymioty, bóle brzucha, skurcze)
- przyspieszone bicie serca
- bóle i zawroty głowy
- duszności i uczucie omdlewania
- ataki paniki
- brak apetytu
- bóle pseudoreumatyczne w mięśniach lub stawach
- podwyższona temperatura
- osłabienie odporności organizmu, częste infekcje
- wzmożona potliwość
- zakłócenia mowy, jak np. niemożność głośnego mówienia, uporczywy szloch
- wybuchy gniewu
Objawy są niezależne od woli dziecka i będą się nasilać, gdy dziecko po okresie absencji wróci z powrotem do szkoły.
Specyfiką tego zaburzenia jest to, że objawy mijają szybko po ustąpieniu zagrożenia. Rodzice na rozpaczliwą prośbę dziecka, które nie chce iść do szkoły, ustępują i pozwalają na takie rozwiązanie. W momencie, gdy dziecko czuje, że zagrożenie minęło - uporczywe objawy ustępują. To z kolei budzi wątpliwości rodziców, którzy czują się oszukani przez dziecko, co nasila negatywne emocje.
Ważne jest, aby jak najszybciej zauważyć problem oraz podjąć skuteczne działanie, poprzedzone wnikliwą obserwacją zachowań dziecka.
NA CO ZWRÓCIĆ SZCZEGÓLNĄ UWAGĘ W DOMU?
- Objawy somatyczne (patrz: Objawy fobii szkolnej), objawy najbardziej nasilone rano, przed wyjściem do szkoły
- Rozdrażnienie, na samą myśl, mówienie o pójściu do szkoły
- Wybuchy gniewu, histerii, gdy dziecku nakazuje się iść do szkoły mimo występujących objawów somatycznych
- Bezsenność
- Obniżona samoocena dziecka w zakresie swoich możliwości szkolnych
- Depresyjny nastrój
- Nadmierna koncentracja na dobrych wynikach w szkole, przy jednoczesnych trudnościach z koncentracją w trakcie zajęć
- Warto zauważyć, że uporczywe objawy nie występują, gdy nie ma obowiązku szkolnego (wakacje, dni świąteczne, wolne od szkoły, ferie)
JAK LECZYĆ FOBIĘ SZKOLNĄ?
- Szczególnie istotne jest, aby utrzymać dziecko na zajęciach szkolnych, w momentach nasilenia objawów lękowych należy w miarę możliwości minimalizować ilość opuszczanych dni w szkole.
- Ważne jest utwierdzanie dziecka w przekonaniu, że chodzenie do szkoły jest korzystniejsze niż opuszczanie zajęć, uświadamianie konsekwencji opuszczania szkoły przy jednoczesnym okazaniu zrozumienia wobec problemów dziecka może być kluczowe dla procesu leczenia.
- Istnieje alternatywna forma nauczania jaką jest nauczanie indywidualne, jednak przy tego typu zaburzeniu warto mieć na uwadze, że ograniczanie kontaktów i izolacja społeczna przyczynią się jedynie pogłębieniu problemu z radzeniem sobie w sytuacjach społecznych, co może wpłynąć na obniżenie satysfakcji życiowej w przyszłości.
- Uznaje się, że system rodzinny jest znaczącym czynnikiem warunkującym powstawanie tego zaburzenia czy utrzymywanie się objawów, a także może mieć wpływ na nasilenie bądź ustąpienie objawów. W związku z powyższym zaleca się także objęcie terapią rodziny, systemową terapię rodzinną, bądź włączenie rodziców do różnych form terapii dziecka.
- Za najbardziej skuteczne formy terapii indywidualnej dziecka uważa się psychoterapię poznawczo-behawioralną (badania pokazują, że ok. 70% dzieci wykazuje znaczną poprawę), a także psychoterapię psychodynamiczną, koncentrującą się na zaburzonej strukturze osobowości.
- Proces terapii warto także wzbogacić o elementy psychoedukacji kierowane zarówno do dziecka, jak i rodziców. Terapia powinna opierać się na podnoszeniu poczucia własnej wartości, kompetencji indywidualnych i społecznych, a także uczeniu się zachowań asertywnych.
- Ważna jest ciągła współpraca rodziców z wychowawcą.
- Diagnosta może zaproponować konsultację z lekarzem psychiatrą, jeśli uzna, że potrzebne będzie włączenie okresowego leczenia farmakologicznego.
JAKICH BŁĘDÓW NIE POPEŁNIAĆ?
- Nie obrażać, nie zarzucać lenistwa, w zamian tego zaakceptować fakt, że odmowa chodzenia do szkoły jest wyrazem trudnego do opanowania lęku, z którym dziecko sobie nie radzi.
- Nie przyjmować z góry założenia, że dziecko lekceważy obowiązki szkolne oraz co się z tym wiąże, nie stosować kar i nie stawiać dodatkowych wymagań dziecku. Często bywa, że dzieci dotknięte fobią szkolną są jednocześnie dobrymi, sumiennymi uczniami.
- Nie odrzucać zasadności korzystania z pomocy specjalistów.
- Nie zmieniać szkoły, dopóki nie upewni się dokładnie, że to właśnie szkoła jest źródłem problemu. W przeciwnym razie po pewnym czasie nastąpi nawrót problemów dziecka związany z nieleczoną fobią szkolną.
- Nieustanne pozwalanie dziecku na pozostawanie w domu w trakcie zajęć szkolnych, aby się lepiej czuło, w efekcie wywoła odwrotny skutek, ponieważ ucieczka daje tylko krótkotrwałą ulgę. Zaleca się zatem zachęcać dziecko do przełamywania własnych oporów. Ważne, aby te starania zauważać i je chwalić.
- Spojrzeć na problem kompleksowo, fobię szkolną wywołuje wiele czynników. Ważne, aby nie obarczać za te problemy szkoły, ani rodziców. Warto przy tym starać się szukać pomocy specjalistycznej, szukać źródła problemów dziecka.
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW
- Podejmować rozmowy na temat frustracji i lęków związanych ze szkołą, gdy dziecko czuje taką potrzebę, jednak nie powinno się to odbywać rano przed wyjściem do szkoły, gdyż utrwala to nieprzyjemne skojarzenia związane ze szkołą.
- Zadbać o zdrowe otoczenie - stworzyć przestrzeń, w której dziecko czuje się bezpiecznie, ma poczucie akceptacji i zrozumienia.
- Obserwacja, słuchanie, próbowanie rozpoznawania czynników wywołujących lęk u dziecka.
- Przy uporczywych objawach somatycznych warto wybrać się z dzieckiem do lekarza i zdać się także na jego opinię w tym temacie.
- Dbać o to, aby dziecko w miarę możliwości nie opuszczało zajęć szkolnych, jednocześnie chwaląc za każdy dzień obecności w szkole (szczególnie gdy poranne wyjście wiązało się z dużym oporem ze strony dziecka).
- Istotne jest także, aby pozostanie dziecka w domu nigdy nie było powodem do „wakacji”, należy wprowadzić zasadę, że dziecko pozostając w domu powinno w tym czasie opracowywać materiał zgodny z planem lekcji. Należy zachować przy tym konsekwentność i sprawdzić, czy dziecko rzeczywiści wywiązało się z zadania.
- Warto także pamiętać o stosowaniu „domowych form terapii”, które nie tyko rozładowują napięcie ale również spajają rodzinę. Jest to nic innego jak wspólne rozmowy, gry planszowe, zabawy, wspólne czytanie, wzajemne opowiadanie historii, a nawet słuchanie muzyki czy rozwiązywanie zadań szkolnych.
- Pozostawanie w kontakcie z wychowawcą, nauczycielami, pedagogiem lub psychologiem szkolnym pozwoli nie tylko uzyskać wiedzę na temat funkcjonowania ucznia, lecz także będzie formą wsparcia dla samym rodziców w podejmowanych przez nich działaniach dla dobra dziecka.