Zmiana jest jednym z fundamentalnych procesów, które kształtują nasze życie. Bez względu na to, czy jesteśmy świadomi tego czy nie, każdego dnia staramy się wprowadzać zmiany w naszych nawykach, rutynach i wzorcach myślenia. Jednak wraz z nadejściem nowego roku, zmiana nabiera szczególnego znaczenia i staje się przedmiotem postanowień, które nazywamy postanowieniami noworocznymi.
Postanowienie noworoczne to zobowiązanie, które podejmujemy w celu poprawy siebie, swojego życia lub swoich nawyków. Jest to pewien rodzaj symbolicznego odnowienia, które daje nam poczucie świeżego startu i nowych możliwości. Postanowienia noworoczne różnią się od zwykłych celów, ponieważ są powiązane z określonym momentem w czasie- początkiem roku. Właśnie dlatego są one tak popularne i budzą takie zainteresowanie.
Psychologia zmiany w kontekście postanowień noworocznych jest dziedziną badawczą, która skupia się na badaniu procesów poznawczych i emocjonalnie związanych z tymi postanowieniami. Badacze starają się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego niektóre postanowienia udaje nam się zrealizować, podczas gdy inne szybko zostają porzucone.
Podstawowymi czynnikami wpływającymi na naszą zdolność do wprowadzania zmian są:
- nasza motywacja,
- samoocena,
- świadomość
- strategie radzenia sobie.
Psycholodzy starają się zidentyfikować te czynniki i opracować metody, które pomogą nam skutecznie osiągnąć nasze cele i utrzymać zmianę na dłuższą metę.
Aspekty związane z postanowieniami noworocznymi:
- jak dobrze sformułować cel,
- jak utrzymać motywację
- jak radzić sobie z ewentualnymi niepowodzeniami.
By na wczesnym etapie nie zabrakło nam motywacji zadać trzeba sobie kilka pytań. Pomoże to zrozumieć to co zamierzamy osiągnąć:
- Co chcę zmienić?
- Dlaczego chcę to zmienić?
- Kim będę gdy dokonam tej zmiany?
- Jak długo potrwa proces zmiany?
- Co muszę zmienić by dokonać tej zmiany?
- Kto może okazać mi wsparcie podczas procesu zmiany?
- Jak wpłynie to na moje życie?
- Czy moje życie dzięki temu stanie się lepsze?
- Czy to działanie pomoże mi się rozwinąć?
- Jakie to będą obszary?
- Czy ta zmiana będzie dotyczyć też moich bliskich?
Istnieje wiele psychologicznych mechanizmów zmiany. Oto kilka przykładów:
- Czynniki sytuacyjne: mogą one modelować naszą postawę i poglądy, jednak dzięki posiadaniu silnej woli człowiek może sam modelować swoje postawy i poglądy.
- Odporność psychiczna: ludzie mają zdolność do przystosowania się i radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Poprzez rozwijanie odporności psychicznej, jednostki są w stanie zmieniać swoje perspektywy i podejścia do problemów.
- Dysonans poznawczy: mechanizm ten ma miejsce, gdy jednostka doświadcza niewłaściwości między swoimi przekonaniami, wartościami lub postawami, np. wiem, że alkohol szkodzi zdrowiu a jednocześnie nadal go piję. Aby zmniejszyć dyskomfort związanym z tą niewłaściwością, osoba może zmienić swoje przekonania lub postawy. Jeśli nie mogę zmienić postawy tj. przestać pić, to zmieniam przekonanie tj. picie tylko w weekendy jest mniej szkodliwe niż co wieczór. Można też dodać jakiś element poznawczy, tj. picie co wieczór kieliszka koniaku dobrze działa na serce.
- Perswazja- człowiek podlega jej wpływowi codziennie, poprzez, odbiór reklam, ale także znajomi, rodzina ale też obcy ludzie wywierają na nas wpływ.
- Analiza kosztów i korzyści: ten mechanizm opiera się na ocenie korzyści i kosztów konkretnych zmian. Jeżeli osoba uważa, że korzyści przewyższają koszty, to jest bardziej skłonna do podjęcia zmiany.
- Modelowanie społeczne: to zjawisko, w którym jednostka naśladuje zachowania, wartości i przekonania innych osób. Gdy jednostka obserwuje pozytywne wyniki zmiany u innych, to jest bardziej skłonna do podjęcia podobnej zmiany.
- Automatyczne myśli i przyzwyczajenia: często ludzie działają w sposób automatyczny, nieświadomie powtarzając wcześniejsze zachowania i myśli. Zmiana polega na identyfikacji tych automatycznych wzorców i świadomej modyfikacji ich na bardziej korzystne.
- Postrzeganie kontroli: osoby, które wierzą, że mają kontrolę nad swoimi działaniami i wynikami, są bardziej skłonne do podjęcia zmiany. Wiara w możliwość zmiany wpływa na motywację i zaufanie do własnych zdolności.
- Emocje: często emocje są motorem zmiany. Gdy jednostka doświadcza emocji negatywnych w związku z daną sytuacją, może być bardziej skłonna do podjęcia zmiany w celu uniknięcia takich emocji.
Z racji zbliżającego się końca roku temat postanowień noworocznych zyskuje na popularności. Powyższy artykuł zwraca uwagę na to, że wielu ludziom nie udaje się w nich wytrwać. W artykule omówione zostały różne czynniki, które mogą wpływać na skuteczność realizacji postanowień.
Bez względu co jest źródłem i celem zmiany, jedno jest pewne, że bez akceptacji procesu zmiany i uznania, iż jest ona nieodzownym elementem rozwoju skazujemy się na błędną walkę z wiatrakami. Im szybciej uznamy jej konieczność, tym łatwiej będzie nam się w tym procesie odnaleźć i nim pokierować.
Kluczowym czynnikiem jest określenie konkretnych, jasnych i realistycznych celów. Postanowienia ogólne, niemierzalne czy nierealistyczne są mniej prawdopodobne do zrealizowania. Ważne jest również ustalenie terminów oraz kroków, które będą prowadziły do osiągnięcia celu.
Innym istotnym aspektem jest motywacja i silna wola. Osoby, które są autentycznie zmotywowane do zmiany, mają większe szanse na sukces. Konsekwencja oraz gotowość do podejmowania trudności i nauki na niepowodzeniach są również kluczowe w trakcie procesu realizacji postanowień noworocznych.
Wsparcie społeczne i odpowiednie otoczenie mogą znacznie zwiększyć szanse na sukces. Dzielenie się postanowieniami ze znajomymi, wspólna realizacja celów lub korzystanie z aplikacji mobilnych do monitorowania postępów, stanowią przykłady sposobów wsparcia społecznego.
Pomimo dużego odsetka niepowodzeń w realizacji postanowień noworocznych, warto nie rezygnować i kontynuować dążenie do celów. Wnioski z wcześniejszych niepowodzeń mogą stanowić cenne doświadczenie, które pozwoli na bardziej skuteczne podejście w przyszłości.
Bibliografia:
- Burchert Sara- Zdolność człowieka do zmiany. Podatność i odporność na zmiany – współczesna recepcja myśli marksowskiej, 2020.
- Bauman Zygmunt. Socjologia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i SKA. 1996
- Istereweicz Irena. Psychospołeczne mechanizmy kształtowania postaw.
- Maslow A. H.: Teoria hierarchii potrzeb. [W:] Problemy osobowości i motywacji to psychologii amerykańskiej. Warszawa: PW N 1964.
- Kadzikowska-Wrzosek Romana, Wytrwałość i skuteczność działania: wpływ kontekstu sytuacyjnego i siły woli, Roczniki Psychologiczne, 2011
Opracowała:
Angelika Pachuta- koordynator rodzinnej pieczy zastępczej